جغرافیای کوههای آتشفشانی سهند

-             مختصات جغرافیایی

کوهستان سهند یک استراتوولکان فرسایش یافته بصورت مجموعه ای ازکوهای بلند درشمالغرب ایران ، استان آذربایجانشرقی میباشد.  

مختصات جغرافیایی این مجموعه آتشفشانی ( با احتساب آتشفشانهای تک مرحله غرب توده اصلی ) 37,28  تا 37,53  و 46, 50 تا 46 , 5  میباشد.

وجه تسمیه و جایگاه جغرافیایی آن براساس جغرافیای گذشته وحال :

بخون نریمان میان را به بند

                                    برو تازیانی تا بکوه سهند

                                                                     ( فرودسی )

گرک درنده را بکوه سهند 

                                  دست وپایی بیک دوشاخ افکند

                                                                      ( نظامی )

برهان قاطع سهند را نام دهی متصل بدان می داند که آن کوه بدو منسوب است درفرهنگ دهخدا درمورد ده سهند آباد چین آمده : نام یک از دهستانهای چهارگانه بخش بستان آباد ( جنوب باختری بستان آباد ) وقرا مهم آن عبارتنداز :امرالله – لیقوان – باشسیز – گل آخر – قره کوش .

سهند را به جهت وجود گل وسبزه زارها و جویباران درفصول معتدل سال عروس کوههای ایران گویند.

این کوهستان مابین شهرهای تبریز درشمال ، آذرشهر و عجب شیر درهمسایگی دریاچه ارومیه در غرب ، مراغه درجنوب ، هشترود درشرق وبستان آباد درشمال شرق محصورشده است . 

- فرازا :

مجموعه آتشفشانی سهند حدودا" بیش از 17 قله بالای 3000 متر دارد . این مجموعه دارای سه قله بلند و معروف میباشد.

1-                     قوچ گلی داغی : 3707 متر ، این قله دربرخی از منابع مانند کتاب " فرهنگ جغرافیایی کوههای کشور " به اشتباه به نام سهند آمده است .

2-        جام : 3650 متر ( درکنار قله سهند به ارتفاع 3600 متر ) یا براساس نقشه توپوگرافی 000 1:250 ارومیه 3562 متر

3-       سلطان داغی   3350 متر

  -  راههاى ارتباطى قلل سهند :

بهترین نقشه راهنما براى قلل مزبور از نظر کوهنوردى کتاب کوهنوردی در ایران نوشته على مقیم مى باشد

قله قوچ گلی : درمحدوده شهرستان بستان آباد ، بخش مرکزی دهستان قوری گل ودر30 کیلومتری جنوب غربی مرکز شهرستان بستان آباد واقع شده است . جهت کوه ، جنوب غربی – شمال شرقی بوده و مختصات جغرافیایی قله آن بطول 30 ، 46 و عرض 44 ، 37 میباشد .

قله های جام وسهند :

ایندو قله نزدیک بهم ( بر روی یک خط الراس شرقی غربی ) درمحدوده شهرستن مراغه واقع شده است . از این شهر به طرف شرق درجاده هشترود به سمت داش آتان رفته و ازجاده فوق به سمت شمال ( ده کرده ) خارج شده وبه طرف چشمه قخ ( قرخ ) بولاخ می رویم ( این جاده حتی با مینی بوس قابل دسترسی است ) . درشمال قخ بولاغ ودرکنار مسکن عشایر دامدار منطقه ، ذوزنقه بزرگ با نوارهای باریک و طویل برف ( دراواسط بهار ) به خوبی دیده میشود . به سمت غرب متمایل شده واز طریق یال نسبتا" پرشیب جناح غربی خود را به قله سهند می رسانیم وبرروی خط الراس به سمت شرق به حرکت خود ادامه داده وبه آرامی برقله جام داغی گام می نهیم . اینجانب درماه مهر سال 1365 به قلل جام سهند از همین مسیر صعود کردم که هوا دراول مسیر صعود ، سرد و درارتفاعات همراه با برف ، مه و کولاک بود .

قله سلطان داغی :

این قله از طریق جاده شهرستان تبریز به اسکو و درادامه آن از طریق روستای کندوان ( در 22 کیلومتر جنوب شرقی ) قابل دسترسی است . قابل ذکر است که ده کندوان با جاده آسفالته به شهرستان اسکو متصل بوده وپس از این روستا قسمتی از راه نیز به طرف قله چیپ رو میباشد .

-                                 آبهای آشامیدنی وراهنمایان :

چشمه قخ بولاغ دردامنه سهند قابل دسترسی بوده واوایل مسیر توسط عشایر قابل راهنمایی است .

به منظور دسترسی به قلل بهتر است با کوهنوردان با سابقه منطقه وهیئت های کوهنوردی محلی هماهنگی بعمل آید .

-                                                         پوشش گیاهی :

ارتفاع منطقه از سطح دریا حداقل 1450 متراست . وجود ارتفاعات سهند سبب شده که دامنه های این کوهستنان به نحو مطلوب رطوبت هوا را جذب نموده ودارای پوشش گیاهی مساعدی باشد . همچنان که غنی ترین مراتع را در دامنه های شمالی و غربی سهند میتوان یافت .

بیش از 100 گونه گیاه خو راکی دارویی در دامنه های کوه سهند و کوهپایه اطراف شهرستان مراغه وجود دارد . ریواس ، بزگوش ، سنگر ، کاکوتی ، تولیک ، سورلو ، بولاق اوتی ، قارترسی ، گل گاوزبان ، لاله واژگون ، مرزه ، کوهی ، تعناع ، کنگر ، آنچه باشی ، خارشتر ، انواع قارچ ازجمله گیاهان دارویی این منطقه میباشند . قله و دامنه کوه سهند 175 هزار هکتار اراضی مرتعی در35 کیلومتری شمالغرب شهرستان مراغه دارد .    

ب – زمین شناسی سهند :

مقدمه

اولین مطالعه جامع درمورد ولکانیسم سهند توسط دکتر حسین معین وزیری و دکتر ابراهیم امین سبحانی انجام شد ودرکتاب " سهند از نظر ولکانولوژی و ولکانوسدیمانتولوژی مهرماه 1356 ( 2536 ) از طرف چاپ دانشگاه تربیت معلم تهران منتشر شد .

-                آتشفشان شناسی عمومی سهند :

" توده آتشفشانی سهند با مساحتی حدود 2800 کیلومتر مربع دربین تبریز و مراغه قرارگرفته است سهند که درمجموع یک استراتوولکان محسوب میشود . شامل پیروکلاستیک ، ایگنمبریت و گدازه است که توسط دودکش های مختلف و پراکنده ، درسطحی وسیع ، بیرون ریخته شده اند . سنگهای آتشفشانی سهند ، عبارتنداز : آندزیت بازالتی ؛ آندزیت ، داسیت ، دسیتوئید و باناکیت ( لاتیت ) . درفاصله زمانی بین دوره های فعالیت آتشفشانی سهند ، رسوبات سیلابی ، رودخانه ای وگاهی یخچالی تشکیل شده که غالبا" تا شعاع چندین ده کیلومتردراطراف مراکز آتشفشانی گسترش یافته اند . سه نوع ماگما در ولکانیسم سهند شرکت داشته است .

1-                                                     آندزیت و آندزیت های بازالتی میوسن فوقانی به سن 9 تا 12 میلیون سال

2-                      ماگمای داسیتی که بطور متناوب با آندزیت ویا دراواخر فعالیت آتشفشانی سهند بصورت پیاپی بیرون ریخته اند .بعضی ازفورانهای داسیتی ، بصورت توفهای پونس دار یا ایگنمبریت وبحالت بین چینه ای با آندزیت و داسیت در10 و 5 میلیون سال قبل، صورت گرفته است .

3-                      یک مگامای غنی از Sr,Ba,K با ترکیب لاتیت یا باناکیت( ( S6 درپایان فعالیت آتشفشانی سهند بیرون ریخته است .

نتیجه اینکه ماگماهای اسیدی سهند ازتفریق ماگماهای آندزیتی این منطقه حاصل نشده اند "

امامی( 1379 ) براساس داده های جدید ، براین باور است که :

·                       درسهند تغییر و تحولات ماگمایی درطول زمان صورت گرفته و این تحولات ناشی از تفریق ماگمای اصلی بر اثر نیروی گرانش میباشد . بگونه ای که ، درمحفظه مگماییف ازماده مذاب اولیه با ترکیب آندزیتی ( آندزیت قرمزگل ) ، سنگهای اسیدی شامل داسیت وریوداسیت بوجود آمده است .

·                       با توجه به ترکیب شیمیایی سنگها ، به نظر میرسد که ماگمای تشکیل دهنده سنگها از ذوب بخشی پوسته زیرین حاصل شده باشد .