فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران

فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران شامل ۱۵ مکان می‌باشد که در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. تمام ۱۳ مکان فرهنگی می‌باشند و بم و فضای فرهنگی آن جز مکان‌های در خطر نابودی قرار داده شده‌است.^[۱]

میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، می‌باشند. برپایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو، می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به‌عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکان‌های میراث جهانی ثبت‌شده در سازمان یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر هستند. ^[۲]

ایران سه سال پس از تصویب کنفرانس عمومی یونسکو در تاریخ چهارشنبه ،۲۶ فوریه سال ۱۹۷۵ به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست.^[۳] در سال ۱۹۷۹ چغازنبیل با معیارهای (iii، iv)، تخت جمشید با معیارهای (i، iii، vi) و میدان نقش جهان با معیارهای (i، v، vi) نخستین مکان‌هایی بودند که در ایران به فهرست میراث جهانی اضافه شدند. در سال ۲۰۱۱ عنوان باغ ایرانی با معیارهای (i، ii، iii، iv، vi) که دارای معماری خاص و منحصر به فرد می‌باشد اخرین مکان ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران است که شامل باغ‌های ایرانی پاسارگاد، ارم، چهلستون، فین، عباس‌آباد، شازده، دولت‌آباد، پهلوان‌پور، اکبریه می‌باشد. ^[۴] افزون بر مکان‌های ثبت شده مکان‌هایی مانند، نقش رستم، نقش رجب، طاق بستان، کوه دماوند، شهر سوخته، شهر تاریخی ماسوله، چشم انداز فرهنگی الموت، قنات گناباد، پارک ملی گلستان، منطقه حفاظت شده ارسباران، کوه سبلان، هگمتانه، مسجد کبود و ... نیز برای ثبت در میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده‌اند.

به ترتیب زمان ثبت در میراث جهانی یونسکو :

مهم: چند میراث دبگر به یونسکو اضافه شده است.

#	نگاره	نام	مکان	تاریخ ثبت	شماره ثبت	معیارها	توضیحات
۱		چغازنبیل*	استان خوزستان	۱۹۷۹	۱۱۳	iii، iv	چغازنبیل نیایشگاهی باستانی‌است که در زمان عیلامی‌ها و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده‌است. چغازنبیل بخش به‌جامانده از شهر دوراونتش است.[۶]
۲		تخت جمشید*	استان فارس	۱۹۷۹	۱۱۴	i، iii، vi	تخت جمشید یا پارسه که در شهرستان مرودشت در شمال استان فارس واقع است، نام یکی از شهرهای باستانی ایران است . در این شهر باستانی، مجموعه کاخ‌هایی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول بنا شده‌است.[۷]
۳		میدان نقش جهان *	استان اصفهان	۱۹۷۹	۱۱۵	i، v، vi	میدان نقش جهان میدان بزرگ مستطیل شکلی در شهر اصفهان ایران است که به‌وسیلهٔ بناهایی از دورهٔ صفوی محصور شده‌است.میدان نقش جهان به شکل امروزین در دوره سلطنت شاه عباس صفوی پایه‌گذاری شده‌است.بناهای تاریخی موجود در میدان نقش جهان شامل عالی‌قاپو، مسجد امام، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه است.[۸]
۴		تخت سلیمان *	استان آذربایجان غربی	۲۰۰۳	۱۰۷۷	i، ii، iii، iv، vi	تخت سلیمان نام محوطهٔ تاریخی بزرگی، در نزدیکی تکاب و روستای تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی است. مجموعه بناهای تاریخی در تخت سلیمان در اطراف دریاچه‌ای طبیعی ساخته شده‌است.آثار بناهای دوره‌های اشکانیان و ساسانی و ایلخانان مغول در این محل یافت شده‌است. مهم‌ترین آثار بجا مانده آن آتشکده و تالارهای دوره ساسانی است.[۹]
۵		بم و فضای فرهنگی آن *§	استان کرمان	۲۰۰۴	۱۲۰۸	ii، iii، iv، v	[۱۰]
۶		پاسارگاد*	استان فارس	۲۰۰۴	۱۱۰۶	i، ii، iii، iv	مجموعه میراث جهانی پاسارگاد مجموعه‌ای از آثار باستانی برجای‌مانده از دوران هخامنشی است که در شهرستان پاسارگاد در استان فارس واقع شده‌است.این مجموعه دربرگیرندهٔ سازه‌هایی چون آرامگاه کوروش بزرگ، باغ سلطنتی پاسارگاد، کاخ دروازه، پل، کاخ بار عام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آب‌نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، استحکامات دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری، محوطهٔ مقدس و تنگه بلاغی است.[۱۱]
۷		گنبد سلطانیه*	استان زنجان	۲۰۰۵	۱۱۸۸	ii، iii، iv	گنبد سلطانیه مقبرهٔ الجایتو است که در ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ در شهر سلطانیه (پایتخت ایلخانیان) ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانیو اسلامی به شمار می‌رود.این بنا از حیث معماری و تزیین و بزرگی در دنیا مشهور است.رنگ گنبد آبی است. بر روی این اضلاع گنبد بلندی قرار گرفته که ارتفاع آن را ۱۲۰ گز نوشته‌اند.[۱۲]
۸		سنگ‌نبشته بیستون*	استان کرمانشاه	۲۰۰۶	۱۲۲۲	ii، iii	سنگ‌نبشته بیستون بزرگترین سنگ‌نبشتهٔ جهان، نخستین متن شناخته شدهٔ ایرانی و از آثار دودمان هخامنشیان (۵۲۰ پ. م) واقع در شهرستان هرسین در سی کیلومتری شهر کرمانشاه بر دامنه کوه بیستون است.سنگ‌نبشته بیستون یکی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهم‌ترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می‌دهد.[۱۳]
۹		مجموعه کلیساهای آذربایجان *	استان‌های آذربایجان شرقی آذربایجان غربی	۲۰۰۸	۱۲۶۲	ii، iii، vi	کلیساهای آذربایجان عبارتند از: قره‌کلیسا ٬ کلیسای سن استپانوس، کلیسای مریم‌مقدس دره‌شام، کلیسای چوپان و کلیسای سور سور[۱۴]
۱۰		سازه‌های آبی شوشتر*	استان خوزستان	۲۰۰۹	۱۳۱۵	i، ii، v	سازه‌های آبی شوشتر در دوران ساسانیان، جهت بهره‌گیری از نیروی آب به‌عنوان محرک آسیاب‌های صنعتی ساخته شده‌است. در این مجموعه بزرگ، ساختمان آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب و سیکا که محلی جهت استراحت و تفریح است قابل توجه و جالب هستند. در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ باستان‌شناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده‌است.[۱۵]
۱۱		مجموعه تاریخی بازار تبریز *	استان آذربایجان شرقی	۲۰۱۰	۱۳۴۶	ii، iii، iv	بازار تبریز یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قارهٔ آسیا به‌شمار می‌رود. این بازار با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیدهٔ جهان است. این بازار از بازارچه‌ها، تیمچه‌ها، سراها و کاروانسراهای متعددی تشکیل یافته‌است.[۱۶]
۱۲		آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی *	استان اردبیل	۲۰۱۰	۱۳۴۵	i، ii، iv	مجموعه نفیس بقعه شیخ صفی الدین به نام عارف نامدار شیخ صفی الدین اردبیل جد سلاطین صفویه، در سال ۷۳۵ ه. ق. به دست فرزند وی صدرالدین موسی بنا شد.در عصر صفوی، بقعه شیخ با حضور استادان بزرگ عهد صفوی چنان به زیور آراسته شد.یکی از موارد منحصر به فرد این مجموعه این است که این بقعه حاوی ده‌ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته‌های هنری است.[۱۷]
۱۳		باغ ایرانی *	استان‌های فارس مازندران اصفهان کرمان یزد خراسان	۲۰۱۱	۱۳۷۲	i، ii، iii، iv، vi	باغ ایرانی به ساختار و طراحی منحصر به فرد آن اشاره دارد. باغ ایرانی پاسارگاد را ریشه معماری این باغ‌ها دانسته‌اند. کوروش بزرگ شخصا دستور داده بود که باغ پاسارگاد چگونه ایجاد شود و در واقع هندسی‌سازی باغ و شکل و شمایل آن از دیدگاه که کوروش به باغ ایرانی گرفته شده‌است. در دوره ساسانیان نیز باغ‌ها در جلوی کاخ‌ها و معابد شکل گرفتند. در سال ۲۰۱۱ باغ‌های ایرانی پاسارگاد، ارم، چهلستون، فین، عباس‌آباد، شازده، دولت‌آباد، پهلوان‌پور، اکبریه به عنوان میراث جهانی به ثبت رسیدند.[۱۸]
۱۴		مسجد جامع اصفهان	استان اصفهان	۲۰۱۲	۱۳۹۷	i، ii، iv	-
۱۵		برج گنبد قابوس	استان گلستان	۲۰۱۲	۱۳۹۸	i، ii، iv	-

فهرست پیشنهادی

فهرست مکان‌هایی که برای ثبت در میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده‌اند.

#	نگاره	نام	مکان	سال پیشنهاد	شماره	معیارها
۲		مجموعه تاریخی قصر شیرین*[۱۹][۲۰]	استان کرمانشاه	۱۹۹۷ ۲۰۰۷	۸۸۹ ۵۱۸۸	(ii)(vi)
۳		مجموعه تاریخی فیروزآباد*[۲۱]	استان فارس	۱۹۹۷	۸۹۳	-
۴		شوش*[۲۲]	استان خوزستان	۱۹۹۷	۸۹۴	-
۵		نقش رجب و نقش رستم*[۲۳]	استان فارس	۱۹۹۷	۸۹۸	-
۶		تپه سیلک*[۲۴]	استان اصفهان	۱۹۹۷ ۲۰۰۷	۹۰۰	-
۷		محور تاریخی اصفهان*[۲۵]	استان اصفهان	۲۰۰۷	۵۱۷۶	(i)(ii)(iii)(iv)(v)(vi)
۸		شوش (شهر باستانی)*[۲۶]	استان خوزستان	۲۰۰۷	۵۱۸۰	(ii)(iii)
۹		مجموعه شهرهای تاریخی ساسانی (بیشاپور، فیروزآباد، سروستان)*[۲۷]	استان فارس	۲۰۰۷	۵۱۸۱	(ii)(iv)
۱۰		طاق بستان*[۲۸]	استان کرمانشاه	۲۰۰۷	۵۱۸۲	(i)(ii)(iii)(iv)
۱۱		میمند (کرمان)*[۲۹]	استان کرمان	۲۰۰۷	۵۱۸۳	(i)(ii)(iii)(iv)(v)(vi)
۱۲		خواجه (کوه)*