آرسنیك و تركیبات آن به عنوان آفتكش، علفكش، حشرهكش و در ساخت آلیاژهای مختلف و مواد آتشبازی و ترقه استفاده میشود.
زرنیخ در تهیه مواد بهداشتی همچون داروی نظافت بدن (موبر) استفاده میشود. حتی پایه اصلی كرمها و اسپریهای موبر نیز از همین ماده تشكیل شدهاست. همچنین گاهی از این سم به عنوان وسیلهای برای خودكشی یا قتل استفاده میشود.
افرادی كه از آب آشامیدنی لولهكشی استفاده میكنند، بهطور طبیعی گاهی به سطح بالایی از آرسنیك آلوده میشوند. طبق استانداردهای حفاظت از محیطزیست اگر مقدار این عنصر زیر ده میكروگرم در لیتر آب باشد ایرادی ندارد، اما اگر بیشتر شود خطرناك است.
جذب آرسنیك از طریق راه هوایی، بلع و حتی از طریق پوست سالم هم صورت میگیرد. این ماده پس از جذب، وارد سلولهای خونی مثل گلبول سفید و قرمز میشود.
بعد از زمان كوتاهی از این محلها جدا شده و وارد اعضای بدن مثل جگر، عضلات، كلیه و طحال میشود. در انتها از این محلها نیز جدا شده و وارد ناخن، مو و استخوان شده و در آنجا ذخیره میشود. آرسنیك از مادر به جنین نیز انتقال یافته و میتواند اثرات ناگواری بر جنین بگذارد.
تابلوی بالینی
بسته به میزان مصرف، مدت مصرف و تركیب آرسنیك، سیر علائم متفاوت است. اگر مقادیر فراوان آن به صورت ناگهانی مصرف شود (معمولا جهت اقدام به خودكشی یا قتل) علائم طی دقایق یا ساعتها پس از مصرف بروز میكند و به شكل تهوع، استفراغ و اسهال شدید شروع شد و كمكم خود را با آسیب به قلب، مغز و كلیه نشان میدهد. در ادامه فشار خون بیمار افت كرده و ریه دچار ورم میشود.
اگر بیمار از این مرحله جان سالم به در ببرد، یااینكه میزان آرسنیك مصرفی كم و تدریجی باشد پس از حدود یك هفته تا یك ماه از بروز علائم گوارشی (اسهال و استفراغ)، بیمار دچار ضایعات پوستی، خستگی، درد عضلانی و ورم دور چشم، دست و پا میشود و در برخی نیز با سردرد، توهم و حتی تغییر شخصیت خود را نشان میدهد.
افرادی كه در محل كار دچار تماس با این شبهفلز هستند معمولا دچار علائم تدریجی و گاهی نشانههایی غیراختصاصی مثل فشارخون بالا، مرض قند یا انواعی از سرطانها میشوند؛ علائم و بیماریهایی كه گاهی تصور نمیشود از تماس در محل كار ناشی شده باشد.
تشخیص
تشخیص مسمومیت با گرفتن شرحی از تماس با آرسنیك ممكن است. اگر شرحی از تماس نباشد معمولا به دلیل علائم و نشانههای غیراختصاصی تشخیص صحیح داده نمیشود و گاهی بیمار با تشخیصی دیگر ترخیص میشود یا فوت میكند.
اگر بیماری در معرض مصرف ناگهانی آرسنیك قرار گرفت، بدون توجه به اینكه بلافاصله علامتی نشان میدهد یا نه، مسمومین باید به اورژانس منتقل شوند.