مهمترین رودهای جاری در این شهرستان كه از كوههای سهند سرچشمه می گیرد و به دریاچه ارومیه ریزند عبارتند از : صوفی چای،چوان چای(ماه پری چای)،گبی چای

كوهها:شهرستان بناب در منطقه ای  جلگه ای می باشد كه توسط كوههای كم ارتفاعی در شمال و جنوب احاطه شده است . از جمله ،لیلی داغ با 2135 متر ارتفاع در منطقه ملكان،گاومیش اولان با 1953 متر در شهرستان ملكان و قرقشون با 1551 متر رد دهستان بناجو در كوههای دوزلاخ كوه پلی و كوه فرهاد داش در شمال بناب قرار دارند.

دو معدن نمك آبی و سنگ آهك در سواحل شرقی دریاچه ارومیه ودر شمال دهكده آلقو در حوالی شهرستان بناب مورد بهره برداری قرار دارد.

آب و هوای این شهرستان نسبتا سرد و نیمه خشك می باشد .از درختان این منطقه گز، بادام وحشی،زالزالك و از گیاهانی كه كاربرد دارویی و صنعتی دارند گل گاو زبان ،برموس،آویشن،كنگر،رسواس،گل پر،یملیك،گون،كتیرا،در نقاط مختلف این شهرستان می روید  . جانوران و پرندگان ،گرگ،روباه ،شغال ،گراز، خرس قهوه ای ،خرگوش ،سگ آبی ،میش ،مرغ ،كبك،حواصیل، چنگر،خودكا،فلامینگو،تیهو...

وضعیت اقتصـادی شهرستان بناب

شهرستان بناب به علت دارا بودن موقعیت ویژه جغرافیایی،اب و هوای مناسب و خاك مستعد از نواحی ممتاز و مهم اقتصادی آذربایجانشرقی به شمار می رود،و اساس اقتصاد آن بر كشاورزی ،دامداری،و صنایع  استوار گردیده است . از نظر كشاورزی و بویژه باغداری این شهرستان وضع بسیار خوب و پر رونقی دارد. نوع كشت به صورت آبی و دیم می باشد. فرآورده های كشاورزی در شهرستان بناب عبارتند از :گندم ،جو،بنشن،نباتات علوفه ای و تره بار و اكثرا تكاپوی نیازمندی های محلی را نموده  و مابقی صادر می گردد .

فرآورده های باغی نیز بسیار متنوع  و عبارتند از :سیب درختی،انگور، گوجه سبز،هلو،شفتالو،زردآلو،شلیل، بادام و گردو كه به بعضی به صورت تازه  و بعضی به صورت خشكبار صادر می گردد.

دامداری و دامپروری از مهمترین رشته  فعالیتهای  اقتصادی بناب محسوب می شود  از دیرباز به علت  موقعیت خاص منطقه و وجود مراتع سر سبز  رونق فراوانی داشته و بازدهی خوبی را برای آنها  فراهم نموده است پرورش دام در این شهرستان بیشتر شامل گاو،گوساله،گوسفند بوده كه توسط عشایر و روستاییان صورت می گیرد علاوه بر آن پرورش طیور به شیوه روستایی و صنعتی شامل پرورش مرغ،خروس،غاز ،بوقلمون اردك می باشد  كه در حد خود كفایی  تولید می گردد در مورد صنایع نیز در سال های اخیر این شهر در صنایع بسیاری سرمایه گذاری كرده است .

همان طور كه قبلا توضیح داده شد رودخانه صوفی چای،چوان چای،(ماه پری چای) و گوبی چای كه اولی از جنوب شهر و دومی از 3 كیلومتری شمال شهر  و سومی از میان شهر بناب عبور می كند در آبیاری  مزارع این شهر نقش عمده ای دارند همچنین در فاصله 12 و 8 كیلومتری بناب دو كاریز بنام های قیماسخان  و شورگل وجود دارد.

عوامل موثر در پیدایش شهر وجود رودخانه های اطراف شهر بوده كه در ایجاد  هسته اولیه آن تاثیر  اساسی داشته است و همچنین قرار گرفتن در مسیر راههای مهم ارتباطی  و توسعه و ترقی از همه مهمتر  وجود زمین های آباد و سرمایه گذاری و صنعت از مهمترین علل پیشرفت شهر بناب محسوب می شود. راههای شهرستان بناب به قرار زیر است:

1)راه اصلی به سمت شمال باختری تا شهرستان عجبشیر به طول 25 كیلومتر

2) راه اصلی به سمت شرق تا شهرستان  مراغه به طول 10 كیلومتر

3) راه اصلی به سمت جنوب تا شهرستان ملكان به طول 25 كیلومتر

نام و وجه تسمیه شهرستان بناب

بناب (ا مركب ) قعر آب(از آنند راج) ،عمق آب،ته آب (ناظم الاطباء)آخرآب،تكاب ،ته آب،مقابل ،سراب ،آن جایی كه آب از آن پس از جریان بازماند . آخرین جایی كه آب جاری  بدانجا به آخر رسد . آنجا كه آب چشمه یا رودی سپری شود و پایان رسد (یادداشت مرحوم دهخدا). ابتدا منبع آب(از اضداد) یادداشت  مرحوم دهخدا.

در خمارم شراب می خواهم                    درسرابم بناب می خواهم (ظهوری)

اما نام بناب كلمه فارسی است و به اقتضای اینكه در فصل بهارآبهای زیر زمینی به سطح زمین نزدیك می گردد  به این نام مسمی گردیده و قرینه ای است بر اینكه قبل از استیلا ی مغول و رواج زبان تركی نامگذاری شده.

جلگه بناب در نتیجه عقب نشینی دریاچه ارومیه و بیرون آمدن زمین از زیر آب دریاچه  مزبور به وجود آمده است . زیرا اولا در تركیبات خاص اراضی بناب  همان املاح كه در دریاچه ارومیه موجود است بطور وضوح دیده می شود و ثانیا آبی كه در نتیجه حفر چاهها  در زمین بیرون می آید كاملا شور است و به احتمال قوی می توان گفت كه اب این چاهها همان آب دریاچه ارومیه می باشد.

در فرهنگ جغرافیایی نیروهای مسلح چنین قید شده است:

علت نامگذاری این شهر این است كه آب در این ناحیه  تقریبا خیلی نزدیك به سطح زمین قرار گرفته و با  حفر گودالی به عمق 1/5 متر می توان به آب رسید . یعنی شهری كه بن و بنای آن آب است و وسیله تامین آب آبیاری مزارع و مشروب اهای چاهها و رودخانه هایی كه در این ناحیه حفر گردیده است. در كتاب وجه تسمیه شهرهای ایران چنین قید شده است .

بناب واژه ای است مركب از دو كلمه باستانی بن و آب  ،تلفظ اوستایی واژه بن ،ون می باشد كه به معنای درخت است و این واژه به مرور زمان در زبان پهلوی به بن تبدیل شده است.

معانی مترادف :بنیاد،پایه،اساس،پای  و اصل  نیز كه امروز برای واژه بن بكاربرده می شود ارتباط نزدیك خود را با معنای حقیقی  درخت در زبان اوستایی روشن می سازد .

آب نیز از واژه های كهن پارسی است كه تلفظ اوستایی واژه آپ  و یا ap و تلفظ فارسی میانه آن (پهلوی) آو و یا apاست كه با حذف  حروف مصوت آخر واژه اوستایی همراه بوده و به مرور زمان و كثرت استعمال به آب تبدیل شده است.

باز در دوره تاریخی این منطقه به دلیل حاصلخیزی و قرار گرفتن در شاهراه ارتباطی تمدن های  غرب ایران با فلات  مركزی ارج و قرب خاصی را داراست و باز در این برهه زمانی تمدن های غنی و گسترده دوره تاریخی در منطقه در منطقه بوفور دیده می شد و در دوره اسلامی نیز تمدن های صدر اسلام ،قرون میانی با جلوه خاص در اعتلای باستانی  و محوطه بزرگ منطقه وجود دارد.

همان طوری كه ذكر گردید از نام و ذكر منطقه بناب به دلیل عدم تحقیق متون اطلاعی  در دست نیست در متن جغرافیای تاریخ اسلامی نیز غالبا  در ذیل مراغه از این منطقه ذكر به میان می آید به عنوان نمونه در كتاب نزهه القلوب نوشته حمدالله مستوفی كه مربوط به عصر ایلخانی و قرن هشتم می باشد چنین قید شده است:

تومان مراغه چهار شهر است مراغه و بسوی و دهخوارفان و نیلان، مراغه از اقلیم چهارم است طولش از جزایر خالدات فبع و عرض از استوالزك شهری بزرگ است و در ما قیبل دارلمللك آذربایجان بود هوایش معتدل است بعفونت مایل جهت آنكه كوه سهند شمالش  را مانع است و باغستان بسیار دارد و آبش از رودصافی است كه از سهند بر می خیزد و در بحیره چیچست ریزد حاصلش غله،پنبه، و انگور و میوه می باشد اكثر اوقات  آنجا ارزانی باشد ولایتش شش ناحیه است سراجو،نیاجون،درجرود،و گاودل و هشترود و بهستان و انگوران و لاوران از توابع است مردمش سفید چهره و ترك وش می باشند بیشتر در مذهب حنفی  می باشند زبانشان پهلوی و معرب است حقوق دیوانش بتمغا مقرر است مبلغ هفتاد هزار دینار ضمانی آنجا است و از آن ولایتش صدو هشتاد و پنج هزارو پانصد دینار اسیت . بر ظاهر مراغه حكیم خواجه نصیر الدین  طوسی بفرمان هلاكوخان رصدی بسته است و اكنون خراب است.

آنچه از متن كتاب مستوفی می توان استنباط كرد این است كه از این تاریخ منطقه بناب با نام نیاجون كه به احتمال زیاد در حال حاضر این كلمه به بناجوی كه جزء دهستان های بخش مركزی است مربوط می شود .

با تشكیل دولت ملی در ایران  (عصر صفویه)رونق و آبادی  به طرز شگفت آوری در منطقه بناب ظاهر می شود این رونق و آبادانی در آثار ملی منطقه هنوز به وضوح دیده می شود مصداق بارز آن چهل ستون های بسیار با ارزش و دل انگیز شهر بناب و مناطق اطراف آن است كه علی رغم گذشت زمان و عدم مقاومت و ایستادگی مصالح مورد استفاده هنوز جلوه شكوه و عظمت آن دیده می شود.

در دوره زندیه قاجاریه نیز بربوفور  در متون جغرافیایی از نام منطقه بناب ذكر بمیان آمده است از جمله این متون می توان به ذكر حوادث بناب پرداخته و جزئیات بیشتری  را در اختیار علاقه مندان قرار می دهد .

بناب از دو محله تشكیل یافته، محله گزاوشت،محله مهرآباد . این دو محله به هم متصل نبوده و با هم فاصله داشتند ،گزاوشت كه محل تجمع عموم مردم بناب است. امروزه در نتیجه بزرگ شدن شهر این دو محله به هم متصل شده و كلا مسلمان نشین می باشد و محلات دیگری بنام های كودكندی ،تازه كند و محلات دیگری به محلات دیگری به محلات مذكور اضافه شده است.

هنری راولینسون انگلیسی در اكتبر سال 1838 میلادی در خصوص شهر بناب قید نموده است. دیگر از شهرهای  معتبری كه راولینسون  به تفصیل از آن بیاد می كند  بناب است كه در سال 1252 هجری در حدود 1500 خانه داشت . در اطراف شهر تا مسافت بیش از یك فرسنگ در همه سو میوه خانه ها و تاكستان های فراوان دیده می شد اعتدال آب و هوا  كه ناشی از همجواری  با دریاچه بناب را برای كاشت تاك از هر جهت جای مطلوب و مساعد می ساخت  و به همین سبب در بناب انگور فراوان بدست آید و به تبریز صادر می شود كوچه های تمیز و جوی های آن روان و درختكاری های منظم و خوش منظره این شهر را تا اندازه ای شبیه شهر خوی می ساخت كه به عقیده راولینسون پاكیزه ترین و منظم ترین  شهرهای ایران بود.

از ویژگی های بناب مثل سایر شهرهایی كه در پیرامون دریاچه ارومیه قرار داشت فراوانی آب بود  چندین پا در زیر زمین آب فراوان جریان داشت  كه روستاییان  محل باكندن  چاه و تهیه قنات از آن استفاده می كردند آب آشامیدنی اهالی محل و مصرف پاره ای  از تاكستانها  از رود مراغه یعنی صوفی چای یا صافی چای تامین می

شد.